Επίκαιρα
Επιμέλεια-συγγραφή επικαίρων: Δημήτρης Λελοβίτης
Περιοδική αξιολόγηση της Ενεργειακής Ένωσης και της δράσης για το κλίμα
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την 1η Φεβρουαρίου 2017 τη δεύτερη έκθεση αξιολόγησης της Ενεργειακής Ένωσης . Η έκθεση παρουσιάζει την πρόοδο που έχει συντελεστεί από τη δημοσίευση της προηγούμενης αξιολόγησης και καταδεικνύει ότι η σταδιακή μετάβαση της ΕΕ σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είναι πλέον γεγονός . Όπως προκύπτει από τα πορίσματα της, η ΕΕ προχωρά ικανοποιητικά προς την επίτευξη των ευρύτερων στόχων της για το κλίμα και την ενέργεια , σημειώνοντας πρόοδο ως προς την επίτευξη των στόχων αναφορικά με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, την ενεργειακή απόδοση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) . Ειδικότερα, διαπιστώνεται ότι η ΕΕ έχει ήδη επιτύχει τον στόχο για το 2020 όσον αφορά την τελική κατανάλωση ενέργειας , ενώ το ίδιο ισχύει και για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, οι οποίες το 2015 ήταν κατά 22 χαμηλότερες από τα επίπεδα του 1990 . Επίσης, η ΕΕ σημειώνει πρόοδο και στο πεδίο των ΑΠΕ, το μερίδιο των οποίων έφθασε το 16 της τελικής κατανάλωσης ενέργειας της ΕΕ. Μια επιπλέον σημαντική τάση που καταγράφεται είναι το γεγονός ότι η οικονομική ανάπτυξη κατά την εξεταζόμενη περίοδο δεν συνοδεύτηκε από άνοδο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου .
Οι γενικότεροι στόχοι για το κλίμα και την ενέργεια, όπως φαίνεται από την έκθεση, είναι σε μεγάλο βαθμό αλληλένδετοι: Η σημαντική διείσδυση των ΑΠΕ και ο υψηλός βαθμός ενεργειακής αποδοτικότητας συμβάλουν καθοριστικά στην υλοποίηση των στόχων της ΕΕ για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου . Συμπερασματικά, το 2016 αποτιμάται ως έτος έναρξης της ουσιαστικής πραγμάτωσης της Ενεργειακής Ένωσης, κατά τη διάρκεια του οποίου οι διακηρυγμένοι στόχοι μετουσιώθηκαν σε νομοθετικές πρωτοβουλίες, ιδίως με τη δέσμη μέτρων «Καθαρή Ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» που παρουσιάστηκε στις 30 Νοεμβρίου 2016 . Για την περαιτέρω ενίσχυση των ίδιων στόχων, η Επιτροπή ανακοίνωσε επιπλέον νέα εκστρατεία για την προώθηση της Ενεργειακής Ένωσης το 2017 .
«Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» : Χειμερινή δέσμη μέτρων για την αγορά ενέργειας στην ΕΕ
Η Επιτροπή παρουσίασε στις 30 Νοεμβρίου 2016 δέσμη μέτρων με οκτώ νομοθετικές προτάσεις που σηματοδοτεί τη μετάβαση σε μια νέα εποχή για την οργάνωση και τη ρύθμιση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και είναι συνδεδεμένη με τις ευρύτερες πολιτικές της Ενεργειακής Ένωσης , στην ικανοποίηση των οποίων η ισχύουσα νομοθεσία δεν μπορεί πλέον να ανταποκριθεί επαρκώς. Κεντρικό ζητούμενο της νέας δέσμης, με τίτλο «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», είναι η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, σε μια εποχή που η μετάβαση προς καθαρές μορφές ενέργειας μεταβάλλει τις παγκόσμιες ενεργειακές αγορές, με την ΕΕ να επιδιώκει να αποκτήσει ηγετικό ρόλο στο πεδίο αυτό και ιδίως σε θέματα τεχνολογιών και υπηρεσιών .
Η χειμερινή δέσμη νομοθετικών προτάσεων καλύπτει την ενεργειακή απόδοση, την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές , τον σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας , αλλά και την ασφάλεια εφοδιασμού, καθώς και τους κανόνες διακυβέρνησης για την Ενεργειακή Ένωση . Επιπλέον, με την ίδια νομοθετική πρόταση η Επιτροπή εισάγει μια νέα στρατηγική για τον οικολογικό σχεδιασμό, αναφερομένη σε μέτρα που στόχους έχουν την ενθάρρυνση της καινοτομίας σε θέματα καθαρής ενέργειας και την ανακαίνιση των κτιρίων. Εισάγονται, εξάλλου, νέοι κανόνες για την ενίσχυση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων και την προώθηση της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας της ΕΕ , ενώ λαμβάνεται πρόνοια σχετικά με τον μετριασμό των κοινωνικών επιπτώσεων της μετάβασης στις καθαρές μορφές ενέργειας. Οι νέες προτάσεις επιφυλάσσουν κεντρικό ρόλο στους καταναλωτές, με έμφαση, μεταξύ άλλων, στη δυνατότητα επιλογής προμηθευτή, την πρόσβαση σε αξιόπιστα εργαλεία σύγκρισης τιμών ενέργειας καθώς και τη δυνατότητα παραγωγής και μεταπώλησης ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ περιλαμβάνουν σημαντικές ρυθμίσεις που αποσκοπούν στην προστασία των ευάλωτων καταναλωτών. Τέλος, με στόχο τη καλύτερη ανταπόκριση στα μηνύματα τη αγοράς, τα νέα μέτρα προωθούν τη διαφάνεια και τη διαρκή βελτίωση της νομοθεσίας.
Οι νέες νομοθετικές προτάσεις, που έχουν ως νομική βάση το άρθρο 194 ΣΛΕΕ, ήτοι την ειδική ρύθμιση για άσκηση πολιτικής ενέργειας εκ μέρους της ΕΕ που εισήχθη με τη Συνθήκη της Λισαβώνας , συνεπάγονται την εκκίνηση μιας μακράς διαδικασίας διαπραγμάτευσης και τα τελικά κείμενα, που δεν προβλέπεται να ολοκληρωθούν πριν το 2020, αναμένεται να διαφοροποιούνται σημαντικά. Η ανάγκη εισαγωγής των νέων μέτρων είναι συνδεδεμένη με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες επιβάλλουν την αναθεώρηση του παραδοσιακού τρόπου οργάνωσης της, παράλληλα με την ενίσχυση του ανταγωνισμού σε βραχυπρόθεσμη βάση και την υλοποίηση επενδύσεων, τόσο σε δυναμικότητα, όσο και σε υποδομές. Τέλος, η χειμερινή δέσμη εισάγει ένα νέο πρότυπο ρυθμιστικής παρέμβασης στις αγορές, πολύ πιο φιλόδοξο από αυτό που καθιερώνει η σημερινή νομοθεσία, με ενίσχυση της ρυθμιστικής εποπτείας και του συντονισμού σε επίπεδο ΕΕ.
Τόσο ο ΟΣΡΑΕ (ACER) όσο και ο ΣΕΡΑΕ (CEER), τα συλλογικά όργανα των ευρωπαϊκών ρυθμιστικών αρχών για την ενέργεια, χαιρέτισαν τις σχετικές εξελίξεις , δύο έτη μετά την έκδοση της καινοτόμου πρότασης τους σχετικά με τις προκλήσεις της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας. Η πρόταση αυτή είχε αποτυπώσει τις προκλήσεις της ενωμένης αγοράς ενέργειας μέχρι το 2025, αναδεικνύοντας τη σημασία της συνεργατικής ρύθμισης στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της. Ο ρόλος των ρυθμιστικών αρχών είναι ακόμη πιο κρίσιμος σήμερα, με τη διαρκή αύξηση των διασυνοριακών συναλλαγών, τον κεντρικό προγραμματισμό των διασυνοριακών επενδύσεων με βάση τις ανάγκες της εσωτερικής αγοράς και τη σταδιακή μετάβαση από την οικονομία των υδρογονανθράκων στην εποχή των ανανεώσιμων πηγών, η οποία συνεπάγεται διακυμάνσεις στη παραγωγή και απαιτεί αυξημένη ρυθμιστική συνεργασία και συνολική εποπτεία της αγοράς. Με αφετηρία τις θέσεις αυτές, η ρυθμιστική κοινότητα συμμετέχει ενεργά στη νομοθετική διαδικασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ιδίως σε ότι αφορά τον ανασχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας , καθώς και στην επεξεργασία μελλοντικών προτάσεων για τη παράλληλη αναμόρφωση της αγοράς φυσικού αέριου .
Τελική έκθεση για τους μηχανισμούς δυναμικότητας και ανασχεδιασμός της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας
Σημαντικές ελλείψεις αναδεικνύει η τελική έκθεση για τους μηχανισμούς δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής η οποία εκδόθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2016 , και δημοσιεύτηκε παράλληλα με τη χειμερινή δέσμη μέτρων. Η έκθεση, που περιέχει τα συμπεράσματα της πρώτης τομεακής έρευνας της Επιτροπής σύμφωνα με τις διατάξεις του νέου κανονιστικού πλαισίου για τις κρατικές ενισχύσεις , εξετάζει τη βιωσιμότητα, την αναγκαιότητα και το σχεδιασμό των εθνικών μέτρων που λαμβάνονται για τη διασφάλιση της επάρκειας δυναμικότητας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι μηχανισμοί δυναμικότητας συνίστανται στα μέτρα που λαμβάνονται από τα κράτη μέλη με στόχο την κατοχύρωση της ασφάλειας εφοδιασμού. Σκοπός των εν λόγω μηχανισμών είναι ιδίως η στήριξη των επενδύσεων, ώστε να καλυφθεί το αναμενόμενο έλλειμα δυναμικότητας και να διασφαλίζεται αξιόπιστη και αδιάλειπτη παροχή . Τα συμπεράσματα εστιάζουν ιδίως στην ικανότητα τέτοιων μηχανισμών να αντιμετωπίζουν προβλήματα ασφάλειας του εφοδιασμού ηλεκτρικής ενέργειας με τον πλέον οικονομικά αποδοτικό τρόπο, χωρίς να επιφέρουν αρνητικές επιπτώσεις στη λειτουργία του ανταγωνισμού και της εσωτερικής αγοράς ενέργειας της ΕΕ . Σημειώνεται ότι οι μηχανισμοί δυναμικότητας συνιστούν στην πράξη πρόσθετη ενίσχυση στους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας, προσπορίζοντάς τους οικονομικά οφέλη, πλέον των εσόδων που προέρχονται από την πώληση στην αγορά, ως αποζημίωση για τη διατήρηση της υφιστάμενης δυναμικότητας ή για την υλοποίηση νέας. Για το λόγο αυτό, εμπίπτουν συχνά στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 107(1) ΣΛΕΕ καθώς και στις κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας του 2014 , οι οποίες περιλαμβάνουν ειδικούς κανόνες για την αξιολόγηση των μηχανισμών δυναμικότητας από τη σκοπιά του δικαίου του ανταγωνισμού.
Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν ότι, σε ορισμένες περιφέρειες, η αγορά δεν είναι σε θέση να κατοχυρώσει επαρκώς την ασφάλεια εφοδιασμού , εξαιτίας ιδίως των χαμηλών ανώτατων ορίων των τιμών, αλλά και του γεγονότος ότι οι επενδυτές δεν θεωρούν ότι οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας θα αυξηθούν ικανοποιητικά σε περιόδους έλλειψης. Η τελευταία εκτίμηση δρα αποτρεπτικά στην υλοποίηση επενδύσεων σε δυναμικότητα. Επιπλέον, η έκθεση καταδεικνύει σε αρκετές περιπτώσεις την απουσία ολοκληρωμένης μελέτης όσον αφορά την πραγματική ανάγκη για μηχανισμούς δυναμικότητας, ενώ όπως προκύπτει από τα πρώτα ευρήματα της, ορισμένοι υφιστάμενοι μηχανισμοί θα μπορούσαν να είναι οικονομικά αποδοτικότεροι . Ταυτόχρονα, η περιορισμένη διαλειτουργικότητα των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας καθιστά απρόβλεπτες τις συνέπειες καθιέρωσης τέτοιων μηχανισμών, ακόμα και σε γειτονικές χώρες, κι επομένως κρίνεται αναγκαία η ρύθμιση του πλαισίου λειτουργίας τους σε υπερεθνικό επίπεδο .
Γενικότερα, στην έρευνα διαπιστώνεται ότι τα περισσότερα κράτη-μέλη δεν έχουν ακόμα εισαγάγει τις μεταρρυθμίσεις εκείνες που θα καθιστούσαν περιττή τη διατήρηση των μηχανισμών δυναμικότητας, ενώ η έλλειψη ανταγωνισμού και οι ανεπάρκεια του ρυθμιστικού πλαισίου εμποδίζουν την αγορά να στέλνει τα ορθά μηνύματα σχετικά με τις τιμές, ώστε να κατοχυρώνεται η ασφάλεια εφοδιασμού. Τα συμπεράσματα πάντως, αν και απογοητευτικά, είναι σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενα . Η έκθεση αναμένεται να καθοδηγήσει τα κράτη-μέλη και τους συμμετέχοντες στην αγορά κατά την αξιολόγηση των μηχανισμών δυναμικότητας στο μέλλον , ιδίως ως προς την εφαρμογή των κανόνων της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις. Παράλληλα, η Επιτροπή αξιοποίησε την έκθεση για την κατάρτιση νομοθετικών προτάσεων σχετικά με την αναθεώρηση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και πολλές έτσι από τις διαπιστούμενες ελλείψεις θα αρθούν με την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που προτείνονται . Δεδομένου ότι στην έρευνα διαπιστώνεται ότι ορισμένοι υφιστάμενοι μηχανισμοί παρουσιάζουν σοβαρές ελλείψεις, η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να συνεργάζεται με τα κράτη-μέλη, προκειμένου να επιτευχθεί εναρμόνιση προς τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων . Τέλος, όλα τα νέα σχέδια των κρατών-μελών για τη θέσπιση μηχανισμών δυναμικότητας θα αξιολογηθούν με άξονα τα στοιχεία που προέκυψαν από την τομεακή έρευνα, η δε δέσμη μέτρων για καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους εισάγει μέθοδο αξιολόγησης της επάρκειας των πόρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προκειμένου να καθορίζεται επακριβώς η ανάγκη για τον εκάστοτε μηχανισμό δυναμικότητας .
Συμπερασματικά, με σωστό σχεδιασμό οι μηχανισμοί δυναμικότητας είναι δυνατόν να καθορίσουν θετικά το μείγμα ηλεκτροπαραγωγής και να συμβάλουν στην επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων κατά τρόπο που να αντισταθμίζει τις ενδεχόμενες αρνητικές τους επιπτώσεις στη λειτουργία του ελεύθερου ανταγωνισμού .
Αντιμονοπωλιακή νομοθεσία: δεσμεύσεις της Gazprom όσον αφορά τις αγορές αερίου της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης
Υποβλήθηκαν στις 14 Φεβρουαρίου 2016 από την Gazprom οι προτάσεις της για ανάληψη δεσμεύσεων σε απάντηση των αιτιάσεων για εικαζόμενη παράβαση του άρθρου 102 ΣΛΕΕ όσον αφορά τις αγορές φυσικού αερίου της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης και καταρτίστηκε από την Επιτροπή σχετικό σχέδιο διακανονισμού . Οι προτάσεις περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την απεμπόληση των ρητρών προορισμού στις μακροχρόνιες συμβάσεις, δια των οποίων παρεμποδίζεται η μεταπώληση του φυσικού αερίου, την επαναδιαπραγμάτευση των ρητρών τιμολόγησης, ώστε να αντικατοπτρίζουν τις τιμές της αγοράς όπως διαμορφώνονται στις οργανωμένες αγορές της δυτικής Ευρώπης, ενώ η ρωσική εταιρία δεσμεύτηκε, επιπλέον, ότι θα επιτρέψει τις εικονικές ροές στα δίκτυα διαμετακόμισης που σήμερα ελέγχει.
Τον Απρίλιο του 2015 η Επιτροπή είχε αποστείλει κοινοποίηση αιτιάσεων, στην οποία διατύπωνε την προκαταρκτική άποψη ότι η Gazprom παραβίαζε την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία της ΕΕ δια της ευρύτερης πρακτικής της κατάτμησης των αγορών φυσικού αερίου της Ευρώπης, την οποία εφάρμοζε. Στο επίκεντρο της σχετικής αντιμονοπωλιακής έρευνας βρέθηκαν οι εμπορικές πρακτικές της Gazprom, καθώς εκτιμήθηκε ότι η κρατικών συμφερόντων ρωσική εταιρεία προβαίνει σε καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης που κατέχει στην αγορά προμήθειας φυσικού αερίου στα κράτη μέλη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, παραβιάζοντας το άρθρο 102 ΣΛΕΕ. Παράλληλα, η Επιτροπή συγκέντρωσε στοιχεία και για πιθανή παραβίαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ για συμφωνίες, συμπράξεις και εναρμονισμένες πρακτικές μεταξύ της Gazprom και άλλων επιχειρήσεων, ο οποίες νοθεύουν τον ανταγωνισμό.
Σήμερα, μετά την ολοκλήρωση της έρευνας, η ρωσική εταιρία προσφέρθηκε να αναλάβει δεσμεύσεις, ώστε να ικανοποιήσει τις επιφυλάξεις της Επιτροπής ως προς την καταστρατήγηση των κανόνων για τη λειτουργία του ελευθέρου ανταγωνισμού στις αγορές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης , σύμφωνα με το άρθρο 9 του Κανονισμού 1/2003.
Ειδικότερα, η Επιτροπή έχει προβεί καταρχήν στην εκτίμηση ότι οι δεσμεύσεις της Gazprom εκπληρώνουν κατά βάση τους στόχους σε σχέση με όλες τις αιτιάσεις όσον αφορά τον ανταγωνισμό, διασφαλίζοντας ότι οι περιορισμοί στη διασυνοριακή μεταπώληση αερίου εξαλείφονται οριστικά και συνεπακόλουθα διευκολύνεται η διασυνοριακή ροή φυσικού αερίου στις αγορές της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Τούτο σημαίνει ότι, πέρα από την άρση των περιορισμών για την μεταπώληση φυσικού αερίου (λ.χ. απαγορεύσεις εξαγωγής, ρήτρες προορισμού), η ρωσική εταιρία θα καταργήσει όλες τις ρήτρες που μειώνουν τα επιχειρηματικά κίνητρα των πελατών της να μεταπωλούν φυσικό αέριο (π.χ. ρήτρα ότι η Gazprom θα παρακρατεί μερίδιο του κέρδους από την μεταπώληση). Επίσης, η Gazprom δεσμεύεται δεν θα επαναφέρει τέτοιου είδους ρήτρες στο μέλλον. Επιπλέον, η ρωσική εταιρία δεσμεύεται ως προς την άρση των εμποδίων στις διασυνδέσεις με τη Βουλγαρία καθώς και τη ενίσχυση των ροών φυσικού αερίου προς τις Χώρες της Βαλτικής και τη Βουλγαρία . Περαιτέρω, ανέλαβε δεσμεύσεις ότι οι τιμές του φυσικού αερίου στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη θα διαμορφώνονται με τρόπο τέτοιο ώστε να αντικατοπτρίζουν ανταγωνιστικά κριτήρια αναφοράς για τις τιμές . Προς τούτο, η Gazprom έχει δεσμευτεί να εφαρμόσει σειρά σημαντικών αλλαγών στις ρήτρες αναθεώρησης των τιμών οι οποίες περιέχονται σε όλες τις συμβάσεις που έχει συνάψει μέχρι σήμερα, προκειμένου να εξασφαλίζονται ανταγωνιστικές τιμές φυσικού αερίου στις σχετικές αγορές . Τέλος, η Gazprom δεν θα μπορεί να εκμεταλλευθεί τυχόν πλεονεκτήματα σχετικά με τις υποδομές φυσικού αερίου που απέκτησε δια της εκμετάλλευσης της δεσπόζουσας θέσης της στην αγορά προμήθειας .
Μετά το πέρας της σχετικής διαβούλευσης, η Επιτροπή θα διαμορφώσει την τελική της γνώμη ως προς το κατά πόσον οι δεσμεύσεις συνιστούν ικανοποιητική απάντηση στις αιτιάσεις για τη νόθευση του ανταγωνισμού. .
Οι παραπάνω εξελίξεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς οι όροι των μακροπρόθεσμων συμβάσεων μεταφοράς φυσικού αερίου που συνάπτει ιστορικά η ρωσική εταιρία με τους πελάτες της είναι κατά κανόνα ασαφείς και διαφέρουν από χώρα σε χώρα, ενώ η διακριτική μεταχείριση και η μονομερής μεταβολή τους είναι ο κανόνας, όπως απέδειξαν οι αλλεπάλληλες κρίσεις στη προμήθεια φυσικού αερίου των τελευταίων ετών .
Οι τελευταίες γεωπολιτικές εξελίξεις είχαν καταστήσει ενδεδειγμένη την αναβολή της οριστικοποίησης των αποτελεσμάτων της αντιμονοπωλιακής έρευνας, ειδικά στην Ανατολική Ευρώπη, όπου η διαφοροποίηση προμηθευτή είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την πλήρη ενσωμάτωσή τους στην ενιαία αγορά.
Παράλληλα, η επίτευξη διακανονισμού είναι σημαντική, καθώς ενδεχόμενη παραπομπή της υπόθεσης ενώπιον του ΔΕΚ (για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης) είναι βέβαιο ότι θα οδηγούσε σε καταδικαστική απόφαση και σε χρηματική ποινή πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ .
Οι δεσμεύσεις, εφόσον γίνουν αποδεκτές και τηρηθούν, αναμένεται ότι θα καταστήσουν δυνατές τις διασυνοριακές ροές φυσικού αερίου σε ανταγωνιστικές τιμές. Ενισχύεται κατά τον τρόπο αυτό η εκτίμηση ότι, στη σημερινή συγκυρία, η Ρωσία διαθέτει λιγότερο ισχυρά κίνητρα για να χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο ως μέσο πολιτικού ή οικονομικού εκβιασμού : η πορεία προς ένα εντυπωσιακό διακανονισμό, μολονότι αναμενόμενη , εμφανίζει την Gazprom πρόθυμη να προσαρμοστεί στους κανόνες της εσωτερικής αγοράς και του ανταγωνισμού, εφόσον μπορεί να διατηρεί τη δεσπόζουσα θέση της στην ΕΕ, την οποία άλλωστε επιδιώκει να ενισχύσει με τη χρηματοδότηση μεγάλων επενδύσεων, όπως ο Βόρειος και ο Τουρκικός Αγωγός .
ΟΣΡΑΕ: Εποπτεία εφαρμογής των προγραμμάτων ανάπτυξης συστημάτων φυσικού αερίου
Στις 13 Δεκεμβρίου 2016 ο ΟΣΡΑΕ εξέδωσε γνώμη με αντικείμενο την παρακολούθηση της εφαρμογής των προγραμμάτων ανάπτυξης συστημάτων φυσικού αερίου και την εκτίμηση της μεταξύ τους συνοχής, καθώς και της συμβατότητάς τους με το δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Φυσικού Αερίου («ΕΔΔΣΜ Αερίου») . Η γνώμη λαμβάνει υπόψη τα πλέον πρόσφατα εθνικά προγράμματα ανάπτυξης, καθώς και το Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης του 2015 του ΕΔΔΣΜ Αερίου και καταλήγει σε συστάσεις ως προς τη βελτίωση των μελλοντικών προγραμμάτων, με στόχο τη συμβολή τους στην υλοποίηση επενδύσεων, καθώς και την ανάπτυξη, ενίσχυση και διασύνδεση των εθνικών συστημάτων φυσικού αερίου.
Η ανάλυση του ΟΣΡΑΕ βασίζεται στα δεδομένα που παρείχαν οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές και εστιάζει στη συμβατότητα των εθνικών με το Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης, καθώς και την πρόοδο προς την εφαρμογή σχεδίων για τη δημιουργία ικανότητας διασύνδεσης των δικτύων. Επιπλέον, εξετάζει τη σκοπιμότητα ένταξης των προτεινόμενων έργων στο Πρόγραμμα Ανάπτυξης, τον τρόπο κατασκευής, το προσυπολογιζόμενο κόστος, το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και, όπου είναι δυνατό, τους τρόπους χρηματοδότησης των αντίστοιχων επενδύσεων . Στη γνώμη αναλύονται, επίσης, οι μεθοδολογίες κατάρτισης, καθώς και οι παρατηρούμενες ασυνέπειες ανάμεσα στο κάθε πρόγραμμα και την εφαρμογή του, ενώ παράλληλα, όπου διαπιστώνονται πλημμέλειες και ελλείψεις, διερευνώνται τα αίτια και διατυπώνονται ειδικές συστάσεις προς τους διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς και τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές, με στόχο την υλοποίηση των επενδύσεων σε συμφωνία με το διευρωπαϊκό Δεκαετές Πρόγραμμα.
Η γενική θέση του ΟΣΡΑΕ είναι ότι ο ΕΔΔΣΜ Αερίου οφείλει να βελτιώσει τη μεθοδολογία κατάρτισης των προγραμμάτων ανάπτυξης συστημάτων φυσικού αερίου, ώστε να διαπιστώνονται με ακρίβεια και να επισημαίνονται με σαφήνεια τα επενδυτικά κενά, και ότι οι εθνικοί διαχειριστές οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη στο σχεδιασμό των εθνικών προγραμμάτων, μεταξύ άλλων, τον παράγοντα της ασφάλειας εφοδιασμού και ιδίως την οικονομική αποτίμηση αυτού.
Τέλος, στη γνώμη του ΟΣΡΑΕ για την παρακολούθηση της εφαρμογής των προγραμμάτων ανάπτυξης συστημάτων φυσικού αερίου και την εκτίμηση της μεταξύ τους συνοχής, καταγράφονται οι περιπτώσεις επιτυχούς εφαρμογής και υλοποίησης των στόχων των εθνικών προγραμμάτων ανάπτυξης και όπου απαιτείται, προτείνεται η υιοθέτηση και εφαρμογή των βέλτιστων εθνικών πρακτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Σημειώνεται ότι η πρώτη σχετική γνώμη του ΟΣΡΑΕ είχε εκδοθεί το Δεκέμβριο του 2014 .
Εξαίρεση αγωγού OPAL: Οι επιπτώσεις μιας αμφιλεγόμενης απόφασης
Το Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ ανέστειλε το Δεκέμβριο του 2016 την εκτέλεση της απόφασης εξαίρεσης του αγωγού OPAL , δια της οποίας η Επιτροπή επικύρωσε τον Οκτώβριο του 2016 την προηγούμενη απόφαση της γερμανικής ρυθμιστικής αρχής Bnza η οποία επέκτεινε την μέχρι τότε ισχύουσα παρέκκλιση από την εφαρμογή των κανόνων πρόσβασης τρίτων που είχε χορηγηθεί υπέρ της Gazprom στον αγωγό OPAL .
Με την αναθεωρημένη απόφαση της γερμανικής ρυθμιστικής αρχής που έλαβε την έγκριση της Επιτροπής, η Gazprom είναι δυνατόν να χρησιμοποιεί τη μέγιστη χωρητικότητα του αγωγού OPAL , (έναντι του ανώτατου ορίου 50 που με βάση το προηγούμενο καθεστώς είχε τεθεί ως βασική προϋπόθεση για τη προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού ). Αξιοσημείωτο είναι το ότι η ρωσική εταιρεία προέβη σε άμεση αξιοποίηση της δυνατότητας αυτής .
Η προσωρινή αναστολή της απόφασης για την επέκταση της πρόσβασης της Gazprom στον αγωγό OPAL, έγινε κατόπιν προσφυγής της κρατικής εταιρείας της Πολωνίας PGNiG αφενός κατά της συμφωνίας μεταξύ γερμανικών αρχών, OPAL και Gazprom , και αφετέρου κατά της απόφασης της Επιτροπής μαζί με αίτηση προσωρινής αναστολής .
Η τελική απόφαση του Δικαστηρίου αναμένεται να καθορίσει και το μέλλον της επέκτασης του βόρειου αγωγού, καθώς ο αγωγός OPAL, δυναμικότητας 36 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως, συνδέει το σύστημα αγωγών του Nordstream με το σύστημα μεταφοράς φυσικού αερίου της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης. Ταυτόχρονα, η απόφαση του Δικαστηρίου αναμένεται να επιδράσει καθοριστικά στη ρύθμιση μελλοντικών διαπραγματεύσεων για τη ρύθμιση του καθεστώτος διαμετακόμισής μεταξύ Ρωσίας - Ουκρανίας .
Με επιφύλαξη πάντως οφείλουν να αντιμετωπίζονται τόσο η απόφαση της γερμανικής ρυθμιστικής αρχής, όσο και η επίδικη απόφαση της Επιτροπής που την επικυρώνει, καθώς η μεγιστοποίηση της δυνατότητας πρόσβασης στο νέο αγωγό που καθιερώνεται με αυτές θα επιτρέψει στη ρωσική εταιρεία να ενισχύσει τη δεσπόζουσα επιρροή της στην αγορά φυσικού αερίου της Ευρώπης . Εξάλλου, το αμφιλεγόμενο σκεπτικό της απόφασης της Επιτροπής δεν λαμβάνει επαρκώς υπόψη ούτε τον αντίκτυπο που θα έχει η αυξημένη χρήση του αγωγού OPAL στην ασφάλεια εφοδιασμού της κεντρικής Ευρώπης, με δεδομένη την αποθάρρυνση της υλοποίησης των προγραμματισμένων εναλλακτικών επενδύσεων στην περιφέρεια, που ήδη παρατηρείται. Υπό το πρίσμα των παραπάνω διαπιστώσεων, η επίδικη απόφαση μεταξύ άλλων φαίνεται να παραβιάζει και τις δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις της χορήγηση εξαίρεσης από τη πρόσβαση τρίτων, σύμφωνα με τις οποίες η επένδυση πρέπει να ενισχύει, αφενός, τον ανταγωνισμό για την προμήθεια αερίου και, αφετέρου, την ασφάλεια του εφοδιασμού .
Καθώς, όμως, η Επιτροπή δηλώνει πεπεισμένη για τη νομιμότητα της απόφασης εξαίρεσης του αγωγού OPAL, υποστηρίζοντας ότι είναι απολύτως σύμφωνη με τους κανόνες της τρίτης δέσμης, η τελική απόφαση του Δικαστηρίου αναμένεται να θέσει υπό κρίση το βαθμό προσήλωσης της Επιτροπής στους στόχους της ενεργειακής ένωσης .
Ερωτηματικά για την επικείμενη επέκταση του βόρειου αγωγού
Ενόψει των στόχων της Ενεργειακής Ένωσης και της νέας δέσμης μέτρων για την υλοποίησή της, με σκεπτικισμό αντιμετωπίζεται η επέκταση του Βόρειου Αγωγού (Nord Srtream 2) που περιλαμβάνει την υλοποίηση ενός συστήματος μεταφοράς δυναμικότητας 55 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως από τη Ρωσία στη Γερμανία διαμέσου της Βαλτικής . Σημειώνεται ότι, σε σχέση με το παρελθόν, η απόλυτη εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο αφορά ένα ολοένα και μικρότερο τμήμα της ΕΕ.
Από την πλευρά της Ρωσίας, η προώθηση της επέκτασης του βόρειου αγωγού φαίνεται να επιβεβαιώνει τη προσήλωση της στις ευρωπαϊκές αγορές, αλλά και την επιθυμία της για απεξάρτηση από χώρες διέλευσης όπως η Ουκρανία, η Πολωνία και η Σλοβακία . Πράγματι, η επέκταση του βόρειου αγωγού έχει σχεδιαστεί με στόχο την παράκαμψη της οδού διαμετακόμισης της Ουκρανίας και προορίζεται να μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στη Κεντρική και ΝΑ Ευρώπη μέσω της Γερμανίας , ευνοεί δε τη ρωσική εταιρία, σε σχέση με τις παραδοσιακές οδούς διαμετακόμισης επί των οποίων δεν διαθέτει πλέον απόλυτο έλεγχο του παρελθόντος.
Ταυτόχρονα, όμως, η επέκταση του βόρειου αγωγού δεν αποτελεί κατ’ ανάγκην λύση για την ίδια την ΕΕ, με δεδομένο το χαμηλό κόστος υπηρεσιών και το υψηλό επίπεδο αξιοπιστίας και ασφάλειας του ουκρανικού συστήματος μεταφοράς. Επιπλέον, έχει σχεδιαστεί κατά παράβαση της νομοθεσίας εσωτερικής αγοράς αλλά και των κανόνων για την ενίσχυση του ελευθέρου ανταγωνισμού και τη διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας στην αγορά φυσικού αερίου της ΕΕ.
Στην πραγματικότητα, η επέκταση του βόρειου αγωγού συνιστά στρατηγική επένδυση μεγάλης κλίμακας και βάζει φραγμό στα σχέδια για υλοποίηση έργων εισαγωγής φυσικού αερίου από εναλλακτικές πηγές προμήθειας .
Η Επιτροπή έχει προειδοποιήσει τους επενδυτές πως το σχέδιο θα αναθεωρηθεί κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να συνάδει με τη νομοθεσία της ΕΕ, καθώς ευρωπαϊκή προτεραιότητα αποτελεί η διαφοροποίηση των προμηθευτών, με την παράλληλη διατήρηση της Ουκρανίας ως χώρας διέλευσης . Ταυτόχρονα, η απόφαση για την επέκταση της πρόσβασης της Gazprom στον αγωγό Opal και η εκ νέου προώθηση των σχεδίων κατασκευής του τουρκικού αγωγού , φανερώνουν ότι η ευρωπαϊκή αγορά συνεχίζει να αποτελεί εγγυημένη πηγή εσόδων για τη ρωσική εταιρία, παρά τις εξελίξεις στο χώρο της αντιμονοπωλιακής δράσης της Επιτροπής .
H επανέναρξη της κατασκευής του τουρκικού αγωγού
Νέες προοπτικές λαμβάνει η κατασκευή του τουρκικού αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου με προέλευση τη Ρωσία και προορισμό τη Τουρκία και την Νοτιοανατολική Ευρώπη, καθώς τα μέρη είναι έτοιμα να προχωρήσουν στη πρώτη φάση της υλοποίηση του, οι βάσεις της οποίας έχουν ήδη τεθεί με την υπογραφή και επικύρωση των σχετικών συμφωνιών . Οι διαπραγματεύσεις για τη κατασκευή του αγωγού υπήρξαν δύσκολες κατά την έναρξή τους, λόγω δυσεπίλυτων ζητημάτων ρυθμιστικού και εμπορικού χαρακτήρα που είχαν προκύψει , τέθηκαν δε σε δοκιμασία μετά τη κρίση στις διμερείς σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας . Εντούτοις, η απευθείας διαμετακόμιση φυσικού αερίου από τη Ρωσία στη Τουρκία με προορισμό τις ευρωπαϊκές αγορές παρέμεινε επίκαιρη ως λύση στις ενεργειακές ανάγκες της ευρύτερης περιφέρειας, παρά το γεγονός ότι το πολιτικό τοπίο και το ισοζύγιο προσφοράς-ζήτησης στην παγκόσμια αγορά ενέργειας διαθέτουν πλέον διαφορετικά χαρακτηριστικά από εκείνα που είχαν κατά το χρόνο της αρχικής σύλληψης της ιδέας υλοποίησης του τουρκικού αγωγού. Εξάλλου, η Τουρκία, η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά αερίου για τη Ρωσία, αναμένεται να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα σχετικά με την ασφάλεια εφοδιασμού σε φυσικό αέριο , καθώς η πολιτικοοικονομική αστάθεια της περιοχής καθιστά ολοένα και πιο επισφαλείς τις παραδοσιακές πηγές προμήθειας φυσικού αερίου .
Ήδη, πάντως, διαφαίνεται η πρόθεση της ρωσικής πλευράς να προχωρήσει στη κατασκευή του τουρκικού αγωγού πριν τη ολοκλήρωση του Νότιου Διαδρόμου και μετά την υπογραφή των πρώτων διακυβερνητικών συμφωνιών. Παρά, ωστόσο, την καταρχήν στήριξη του τουρκικού αγωγού από μεμονωμένα κράτη μέλη της ΕΕ και την υπογραφή προκαταρκτικών συμφωνιών , η επέκτασή του σε ευρωπαϊκό έδαφος δεν φαίνεται να αποτελεί ελκυστική λύση για την ΕΕ, που διαθέτει περισσότερες εναλλακτικές πηγές προμήθειας απ’ ότι στο παρελθόν με δεδομένη και τη συμφωνία άρσης κυρώσεων κατά του Ιράν .
Παράλληλα, όσο η μέθοδος τιμολόγησης του φυσικού αερίου και η δυσκολία υπολογισμού της μελλοντικής ζήτησης δεν επιτρέπουν τη διαμόρφωση του κόστους προμήθειας σε επίπεδα ανεκτά και για τις δυο πλευρές, η κατασκευή του ευρωπαϊκού σκέλους του τουρκικού αγωγού κινδυνεύει να ακολουθήσει τη μοίρα του νότιου αγωγού, τον οποίο διαδέχτηκε .
Νέοι όροι σύναψης διμερών συμβάσεων προμήθειας φυσικού αερίου
To Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο συμφωνήσαν στις 7 Δεκεμβρίου 2016 σχετικά με τη τροποποίηση σημερινού πλαισίου σύναψης συμβάσεων προμήθειας φυσικού αερίου και πετρελαίου με εξωτερικούς προμηθευτές, με κεντρικό σημείο τη διαμεσολάβηση της Επιτροπής πριν την υπογραφή τους, έτσι ώστε να διασφαλίζονται η διαφάνεια και η νομιμότητα, ιδίως ως προς τη συμβατότητα με τους κανόνες εσωτερικής αγοράς αλλά και με τα κριτήρια κατοχύρωσης ασφάλειας εφοδιασμού .
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, τα κράτη-μέλη που προτίθενται να υπογράψουν τέτοιου είδους συμφωνίες στο τομέα του φυσικού αερίου οφείλουν προηγουμένως να τις κοινοποιούν στην Επιτροπή και δεν θα μπορούν να προβαίνουν στη σύναψή τους πριν την έκδοση της γνώμης της τελευταίας. Όσον αφορά τις διακρατικές συμφωνίες στο πεδίο της ηλεκτρικής ενέργειας, εξετάζεται το ενδεχόμενο του ex-post ελέγχου τους, καθώς και της εισαγωγής σε αυτές ρήτρας επαναδιαπραγμάτευσης.
Μετά την πολιτική συμφωνία που επιτεύχθηκε, το κείμενο της αναθεωρημένης Απόφασης για τη θέσπιση μηχανισμού ανταλλαγής πληροφοριών όσον αφορά τις διακυβερνητικές συμφωνίες μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών στον τομέα της ενέργειας, θα εγκριθεί και τυπικά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Παράλληλα, ξεκίνησε η καταγραφή του αριθμού και του περιεχομένου των υφιστάμενων διακρατικών συμφωνιών. Στο βαθμό που οι σχετικές συμφωνίες έρχονται σε σύγκρουση με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη νομοθεσία για την εσωτερική αγορά ενέργειας, τα κράτη-μέλη οφείλουν, σύμφωνα με το άρθρο 351 δεύτερο εδάφιο, ΣΛΕΕ, να χρησιμοποιήσουν όλα τα πρόσφορα μέσα προκειμένου να άρουν το σχετικό ασυμβίβαστο .
Με τον τρόπο αυτό, ενώ δεν αμφισβητείται η ισχύς των διακρατικών συμβάσεων που έχουν κυρωθεί με νόμο και η αυτονομία των κρατών μελών ως προς τη σύναψη τους, η υποχρέωση κοινοποίησης τους μπορεί να έχει κρίσιμες συνέπειες: οι πολυμερείς ή διμερείς διακρατικές συμφωνίες, η σύναψη των οποίων συχνά καλύπτεται από απόλυτη μυστικότητα, αποτελούν πηγή κανόνων διεθνούς δικαίου κι έχουν μεγάλη σημασία για την πορεία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, προκειμένου ιδίως για τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ κοινοτικών και αλλοδαπών εταιρειών. Ο προληπτικός έλεγχος νομιμότητας τον σχετικών συμβάσεων αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς μετά την υπογραφή τους η επαναδιαπραγμάτευση καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής, ακόμα κι όταν επιβάλλεται από την ισχύουσα νομοθεσία . Είναι, επομένως, θετικό το γεγονός ότι η Επιτροπή προωθεί τον κεντρικό συντονισμό της εξωτερικής πολιτικής για την ενέργεια και στο πεδίο της υπογραφής διμερών συμβάσεων, καθώς η διαμόρφωση ενιαίου μετώπου, ενισχύει τη διαπραγματευτική επιρροή της έναντι των εξωτερικών προμηθευτών.
ΟΣΡΑΕ- Ρύθμιση εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας: νέος Κώδικας Εξισορρόπησης
Στις 16 Μαρτίου 2017 τα κράτη-μέλη προέβησαν στην έγκριση του νέου Κώδικα Εξισορρόπησης ηλεκτρικής ενέργειας, του όγδοου και τελευταίου από τους κώδικες δικτύου που προβλέπονται στο κανονισμό 714/2009 μετά την ολοκλήρωση της νομοθετικής διαδικασίας που ακολούθησε τη σχετική θετική σύσταση του ΟΣΡΑΕ. Με τον νέο Κώδικα, που θα λάβει τη μορφή Κανονισμού, καθορίζονται οι εναρμονισμένοι τεχνικοί και εμπορικοί κανόνες, καθώς και οι κανόνες λειτουργίας του συστήματος οι οποίοι θα επιτρέψουν την εύρυθμη λειτουργία των ευρωπαϊκών αγορών εξισορρόπησης.
Συγκεκριμένα, ο νέος Κώδικας καθορίζει τους κανόνες προμήθειας υπηρεσιών εξισορρόπησης, τους όρους λειτουργίας της διαδικασίας της εξισορρόπησης, καθώς και την οικονομική διευθέτηση των εκκρεμοτήτων των συμβαλλομένων μερών. Επιπλέον, εισάγει την υποχρέωση καθιέρωσης εναρμονισμένων μεθοδολογιών για τη διαζωνική κατανομή δυναμικού εξισορρόπησης. Η εξισορρόπηση συνιστά μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στης αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, τόσο σε τεχνικό, όσο και σε κανονιστικό επίπεδο, καθώς με αυτή πραγματοποιείται η τελική διευθέτηση των συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας και ολοκληρώνεται η κατανομή σε πραγματικό χρόνο, υπό σύνθετους τεχνικούς περιορισμούς. Οι σχετικοί κανόνες αναμένεται να αυξήσουν τη ρευστότητα των βραχυπροθέσμων αγορών, διευκολύνοντας το διασυνοριακό εμπόριο και προωθώντας τη βέλτιστη χρήση των δικτύων για το σκοπό της εξισορρόπησης.
Ρύθμιση Αγοράς Φυσικού Αερίου: Θέσπιση κώδικα δικτύου σχετικά με την εναρμονισμένη διάρθρωση των τιμολογίων μεταφοράς αερίου
Δημοσιεύτηκε στις 17 Μαρτίου 2017 ο διευρωπαϊκός Κώδικας σχετικά με την εναρμονισμένη διάρθρωση των τιμολογίων μεταφοράς αερίου (Κώδικας Διασυνοριακής Τιμολόγησης, ΚΔΤ). Η συμφωνία μεταξύ των ρυθμιστών, των διαχειριστών συστημάτων και της Επιτροπής είχε από καιρό επιτευχθεί στα περισσότερα κεφάλαια του Κώδικα, ενώ κατά τις διαβουλεύσεις που έλαβαν χώρα κατά τα τελικό στάδιο νομοθέτησης, καίριο αναδείχτηκε το ζήτημα της μεθοδολογίας καταμερισμού των δαπανών. Στο νέο εναρμονισμένο ρυθμιστικό πλαίσιο, κανενός είδους διακριτική μεταχείριση δεν θα είναι ανεκτή , ενώ σύμφωνα με τις βασικές αρχές τιμολόγησης που εισάγει ο νέος Κώδικας, τα τιμολόγια διαμετακόμισης οφείλουν να αντανακλούν το κόστος ή να διαμορφώνονται μέσα από μηχανισμούς της αγοράς, όπως οι δημοπρασίες. Παράλληλα, η τιμολόγηση οφείλει να παρέχει κίνητρα για επενδύσεις και να είναι βασισμένη σε χωριστά σημεία εισόδου – εξόδου .
Με το σύστημα αυτό, το κόστος μεταφοράς δεν συνδέεται πλέον άμεσα με συγκεκριμένη διαδρομή, καθώς είναι δυνατή η σύναψη χωριστών συμβάσεων δυναμικότητας εισόδου και εξόδου, οι δε χρήστες δικτύου θα μπορούν να διασφαλίσουν τη μεταφορά αερίου από οποιοδήποτε σημείο εισόδου προς οποιοδήποτε σημείο εξόδου.
Με τον ίδιο Κώδικα, εισάγονται κανόνες σχετικά με τις αρχές τιμολόγησης της νεότευκτης («επαυξημένης») δυναμικότητας, με βάση τις τιμές που καθορίζονται από την αγορά, σύμφωνα με τη διαδικασία των άρθρων 26 έως 30 του κανονισμού 2017/459 .
Οι νέοι κανόνες θα αλλάξουν τη μορφή των συναλλαγών στην αγορά φυσικού αερίου και η επίδρασή τους αναμένεται να γίνει ιδιαίτερα αισθητή στη λειτουργία των υφιστάμενων συμβάσεων προμήθειας που έχουν συναφθεί υπό διαφορετικούς όρους και θα πρέπει να αναδιατυπωθούν κατόπιν επαναδιαπραγμάτευσης. Το γεγονός αυτό, προβλέπεται ότι θα εγείρει ζητήματα σχετικά με τη προστασία των δικαιολογημένων προσδοκιών και συμφερόντων των συμβαλλομένων μερών, τα οποία, άλλωστε, είχαν προβληθεί έντονα καθ’ όλη τη διάρκεια της μαραθώνιας διαβούλευσης που ακολούθησε τη δημοσίευση των σχετικών κατευθυντήριων γραμμών του ΟΣΡΑΕ το 2013 . Για το λόγο αυτό και προκειμένου να αμβλυνθούν οι συνέπειες που θα επιφέρει η μεταβολή του ρυθμιστικού πλαισίου τιμολόγησης στις συμβατικές σχέσεις, ο Κώδικας θα τεθεί σε ισχύ σταδιακά , ενώ περιλαμβάνει ειδική πρόβλεψη για τη προστασία των συμφερόντων των κατόχων των υφιστάμενων συμβάσεων . Οι τελευταίοι, αναμένεται να επιδιώξουν να κατοχυρώσουν δικαίωμα αζήμιας υπαναχώρησης από τις συμβατικές τους υποχρεώσεις λόγω απρόοπτης μεταβολής συνθηκών που το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο επιφέρει. Σύμφωνα, πάντως, με την κρατούσα ερμηνεία, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από την εξέλιξη της νομολογίας του ΔΕΕ και την αυστηρή εφαρμογή της αρχής της πρόσβασης τρίτων στις υφιστάμενες συμβάσεις, η προνομιακή μεταχείριση μερίδας μετεχόντων της αγοράς δεν μπορεί να γίνει εύκολα ανεκτή: Όπως το ΔΕΕ έκρινε στην υπόθεση VEMW και επανέλαβε στην υπόθεση Cityworks , τυχόν διακριτική μεταχείριση υφιστάμενων συμβάσεων θα υπονόμευε την πρακτική αποτελεσματικότητα της ίδιας της νομοθεσίας εσωτερικής αγοράς ενέργειας.
Απόφαση του Συμβουλίου Προσφυγών του ΟΣΡΑΕ σχετικά με τις ζώνες προσφορών
Tο Συμβούλιο Προσφυγών του ΟΣΡΑΕ απέρριψε με απόφασή του της 17ης Μαρτίου 2017 τις τέσσερις προσφυγές κατά απόφασης, δια της οποίας ο Οργανισμός είχε αποφανθεί υπέρ του διαχωρισμού της ενιαίας ζώνης τιμολόγησης ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ Γερμανίας και Αυστρίας , μετά από την αδυναμία των ρυθμιστικών αρχών των δυο χωρών να συμφωνήσουν σχετικά με την επαναχάραξη της εν λόγω ζώνης . Οι τέσσερις προσφυγές είχαν ασκηθεί αυτοτελώς από την αυστριακή ρυθμιστική αρχή ενέργειας (Ε-control), τον διαχειριστή APG , τον διαχειριστή VUEN και τον όμιλο Verbund.
To Συμβούλιο Προσφυγών απέρριψε τις τρεις πρώτες ως αβάσιμες, εξαιτίας της έλλειψης στοιχείων που να στηρίζουν επαρκώς τους ισχυρισμούς των μερών, ενώ την τελευταία ως ανομιμοποίητη, εξαιτίας της απουσίας συνδρομής αμέσου ατομικού έννομου συμφέροντος, που αποτελεί αναγκαία διαδικαστική προϋπόθεση για την άσκηση ατομικής προσφυγής ενώπιον του Συμβουλίου σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις .
Σημειώνεται ότι τον περασμένο Νοέμβριο, ο ΟΣΡΑΕ δημοσιοποίησε την πρόθεση του να προβεί στον επίδικο διαχωρισμό της ενιαίας ζώνης τιμολόγησης (ο διαχωρισμός είχε θεωρηθεί αναμενόμενος), όπως άλλωστε η τύχη των σχετικών προσφυγών προβάλλοντας τα σχετικά επιχειρήματα . Οι ζώνες προσφορών, εντός των οποίων διενεργούνται οι συναλλαγές με βάση τη προσφορά και τη ζήτηση, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της απελευθερωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και συνιστούν προϋπόθεση για τη βελτιστοποίηση της απόδοσης των προβλεπόμενων μηχανισμών κατανομής ισχύος, περιλαμβανομένης και της μεθοδολογίας βάσει ροών φορτίου (flow-based). Το σύστημα ζωνών που καθιερώνεται στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, επιτρέπει τις συναλλαγές εντός της ίδιας ζώνης χωρίς περιορισμούς . Μολονότι στη πλειονότητα τους οι ζώνες ακολουθούν τη χάραξη των γεωγραφικών ορίων των κρατών-μελών, οι επικράτειες της Αυστρίας και της Γερμανίας συνέθεταν ενιαία ζώνη , μέχρι το πρόσφατο διαχωρισμό τους με την εκκληθείσα ενώπιον του Συμβούλιου Προσφυγών απόφαση του ΟΣΡΑΕ. Η τελευταία απόφαση για το διαχωρισμό στηρίζεται στη διαπίστωση ότι η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών της αγοράς έχει επηρεαστεί αρνητικά από τη γεωγραφική χάραξη της ενιαίας αυτής ζώνης , τη διατήρηση της οποίας πάντως η Αυστρία επιθυμούσε, γεγονός που προκάλεσε και τις σχετικές προσφυγές. Βασικός δικαιολογητικός λόγος του επίδικου διαχωρισμού ήταν η αντιμετώπιση του φαινομένου των ροών κλειστού βρόγχου (loop flows) που είχε διαπιστωθεί μεταξύ Γερμανίας και Αυστρίας, το οποίο, σύμφωνα και με την απόφαση του ΟΣΡΑΕ, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην ενοποίηση των αγορών της συγκεκριμένης περιφέρειας.
Κρατικές Ενισχύσεις: Υπόθεση Drax - Μετατροπή μονάδας παραγωγής για να λειτουργεί με βιομάζα
Μετά από ενδελεχή έρευνα η Επιτροπή κατέληξε στις 19 Δεκεμβρίου 2016 ότι η κρατική ενίσχυση επενδυτικής σύμβασης για τη μετατροπή της πρώτης μονάδας του σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Drax ώστε να λειτουργεί με βιομάζα δεν αντιβαίνει στο ευρωπαϊκό πλαίσιο κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων , αλλά αντιθέτως αναμένεται να προωθήσει τους περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ χωρίς να προκαλέσει νόθευση της λειτουργίας του ελευθέρου ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας , καθώς και στην αγορά πρώτων υλών, όπου η μονάδα θα ανταγωνίζεται με άλλες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής για καύσιμη βιομάζα.
Στις 2 Απριλίου 2015, οι αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου κοινοποίησαν, σύμφωνα με το άρθρο 108 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ, τη σκοπούμενη επιχορήγηση για τη μετατροπή της σχετικής μονάδας παραγωγής, που αποτελεί σταθμό ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα, ο οποίος θα επανεξοπλιστεί, ώστε να λειτουργεί αποκλειστικά με βιομάζα. Η μονάδα θα τροφοδοτείται αποκλειστικά με εισαγόμενα συσσωματώματα ξύλου (pellets-πέλετς) και πρέπει να πληροί τα κριτήρια βιωσιμότητας του Ηνωμένου Βασιλείου . Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, το έργο που ευνοεί την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, θα έχει ως αποτέλεσμα τη θεαματική μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Λαμβανομένων υπόψη των αμφιβολιών όσον αφορά την αναλογικότητα και του κινδύνου στρεβλώσεων του ανταγωνισμού, η Επιτροπή κλήθηκε να εξετάσει κατά πόσον το αναμενόμενο περιβαλλοντικό όφελος του μέτρου θα ήταν σημαντικότερο από τις ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις για άλλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην αγορά.
Μετά από έλεγχο, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι η εν λόγω ενίσχυση περιορίζεται στο ελάχιστο αναγκαίο μέτρο και θεώρησε ότι το μέτρο κρατικής στήριξης δεν θα έχει αδικαιολόγητο αντίκτυπο στον ανταγωνισμό.
